Değerleme, yalın anlamıyla kıymet takdir edilmesi olarak ifade edilir. Vergi Usül Kanunu açısından önemli olan bu kavram, iktisadi kıymetlerin para olarak karşılığını belirler. Belirlenen tutar, vergi hesaplamasında matrah olarak kullanılacağı için önem arz eder.
Bu süreç iki aşamalı bir işlem olarak uygulanır. Bunlardan ilki, iktisadi kıymetin miktarının belirlenmesidir. Buna envanterin çıkartılması da denir. İkinci aşama ise miktarı belirlenen söz konusu kıymetin değerleme günü itibarıyla belirli bir para cinsinden bedelinin bulunmasıdır.
Vergi Usulü Kanunları’nda bahsi geçen değerleme, uzman kişiler tarafından yapılması gereken bir işlemdir. Uygulama yapılacak alana göre kurumsal değerleme süreçlerinin takip edilmesi gerekir. Bu amaçla süreçlerin nasıl işlediği ve çeşitleri konusunda bilgi edinilmesi önemlidir. Gayrimenkul ve kasko değerleme konularında yetkili kişilerin bildirimde bulunmaları gerekir. Bu amaçla gayrimenkul değerleme uzmanlığı alanında çalışan yetkililerden destek alınabilir.
Değerleme Nasıl Yapılır?
Değerleme; kıymetli varlıkların, hesapların tanımlanmasını ve para cinsi üzerinden ifade edilmesini sağlayan bir işlemdir. Vergi usulüne uygun olarak tamamlanan bu süreç, müşteri veya temsilcilerden alınan talimatlara ve girdilere göre yapılır. Kayda geçirme sürecinde ilk olarak vergilerin matrahları hesaplanır. İktisadi olarak yapılan tespit çalışmaları neticesinde sürecin tamamlanması sağlanır. Bu durumda yeniden değerleme oranı verileri de dikkate alınarak bilgiler girilir.
Hangi kıymetlerin ne şekilde değerleneceği konuları ilgili kanunda ayrıntılı bir şekilde belirtilir. Böylece mükelleflerin inisiyatifine kalan bir durum söz konusu olmaz. Gelir ve Kurumlar Vergisi’nde hesap dönemine göre işlem yapılır. Değerleme günü, hesap döneminin kapandığı gün olarak belirtilir. Özel hesap dönemi belirlenmiş mükellefler için aralık ayının son günü hesap döneminin kapanış tarihidir. Değerleme günü olarak 31.12 esas alınır ve bilançonun dönem sonunda sahip olunan değerlerleri fiili olarak göstermesi sağlanır.
Değerleme Çeşitleri Nelerdir?
Değerleme çeşitleri arasında sayılanlar; iktisadi kıymet değerleri, iktisadi kıymetlere dâhil kıymetleri değerleme, vergi değerleri ve yeniden değerlemedir. Her bir iktisadi kıymetin hangi kriterlerde değerleneceği belirlenmiştir. Bu kapsamda gayrimenkul değerlemeden hisse senedi ve alacaklara kadar pek çok konu yer alır. VUK 268. maddesine göre vergi değeri, yalnızca bina ve arazi için geçerlidir. Araç değerleme konusunda ise iktisadi işletmelere dâhil kıymetleri değerleme kriterleri dikkate alınır. Yeniden değerleme sayesinde nominal değerler reel kavramlara dönüşür. Bu sayede mali tablolar gerçekleri yansıtır ve aşırı vergi ödenmesi önlenir.
Değerleme Ölçütleri Nelerdir?
Değerleme ölçütleri iktisadi kıymetin nevi ve mahiyetine göre hesaplanması gereken bir konudur. Bu amaçla belirlenen pek çok ölçüt arasından uygun olanın belirlenmesi önemlidir. Vergi Kanunu’nun 261.maddesine göre değerleme ölçütleri:
- Maliyet bedeli
- Borsa rayici
- Tasarruf değeri
- Mukayyet değer
- İtibari değer
- Vergi değeri
- Rayiç bedel
- Emsal bedeli ve ücreti
Bunlara ek olarak; alış bedeli, ortalama perakende satış ve tapu siciline kayıt değeri gibi ölçütler de bulunur. Tüm bu unsurlar göz önüne alınarak gerekli hesaplama işlemleri yapılır.
