Enflasyon denince akla gelen ilk tanım, mal ve hizmet fiyatlarındaki artış olur. Her üründe dönem dönem ücret artışı görülebilir. Enflasyon ise belirli bir mal ve hizmette değil, tüm ürünlerin fiyatlarında görülen artışı temsil eder. Buradaki en önemli detay, genel düzeyde sürekli ve hissedilebilir yükseliştir.
Fiyatların genel seyri, mal ve hizmetlerin parasal karşılığıdır. Ücret ise dolaşımdaki para miktarı ve ürünler arasındaki dengeye göre belirlenir. Para ve üründe yükseliş, dengeli olduğu takdirde değişiklik görülmez. Ancak, bu iki kavram arasındaki dengesizlik, fiyatların değişmesinde büyük bir rol oynar. Örnek olarak bir ürünün az miktarda üretilmesi, kıymetli hâle gelmesini sağlar. Az bulunan ürünün fiyatı da dolaylı olarak artmaya başlar. Enflasyon nedir sorusunun cevabı da bu şekilde açıklanabilir.
Fiyatların Artış Oranına Göre Enflasyon Türleri Nelerdir?
Enflasyon, pek çok ekonomik sorunda olduğu gibi tek bir nedenden dolayı oluşmaz. Bu duruma yol açan nedenler parasal kaynaklı olabilir. Ayrıca mal piyasasındaki dengesizlik ve yurt dışı kaynaklı durumlar da buna sebebiyet verebilir. Enflasyon türleri, bir ülkedeki fiyatların artış miktarına göre çeşitlilik gösterir.
Ilımlı Enflasyon Nedir?
Ilımlı enflasyonda, fiyat artışları çok düşük oranda yaşanır. Bu kavram, halk arasında sürünen ya da sinsi yükseliş olarak bilinir. Bu tip tabirlerin kullanılmasının nedeni ise bunu önlemeye gerek görülmemesidir. Bu tür için kesin rakamlar, açıklanmasa da genelde artışın %10’un altında kaldığı bilinir. Her ülkenin yapısına göre normal kabul edilen bir yükseliş türdür. Gelişmekte olan ülkeler için yıllık %6 civarı, gelişmiş ülkeler için ise %4’ün altında fiyat artışı beklenir. Bu oranlara karşın kişilerin paraya olan güveni sarsılmaz. Halk, birikimlerini likit olarak bankada ya da vadesiz hesapta tutabilir.
Yüksek Enflasyon Nedir?
Yüksek enflasyon, ülke ekonomisini büyük ölçüde zarara uğratan bir türdür. Bu durumda paranın değeri ve tasarruf aracı olma özelliği azalmaya başlar. Aylık fiyat artışlarının; %5, %10 ya da %15 oranında değiştiği görülür. Kişiler, birikim yaptıkları parayı likit olarak tutmak istemez. Para, faiz getirisi yüksek olan kâğıtlarda ya da gayrimenkul alımlarında değerlendirilir.
Hiperenflasyon Nedir?
Hiperenflasyon, paranın tüm fonksiyonlarını yitirdiği bir türdür. Artış; yıllık bazda %1000’i, aylık bazda ise %50’leri aşar. Bu türü diğerlerinden ayıran özelliklerden biri, piyasada gerçekleşen işlemlerin döviz üzerinden yapılmasıdır. Sonuç olarak ulusal para biriminin çöküşü gözlenir. Bu kavram, genellikle savaş sonrasında ortaya çıkar. II. Dünya Savaşı sonrasında Almanya’nın yaşadığı ekonomik durum buna örnek olarak verilebilir.
Nedenlerine Göre Enflasyon Türleri Nelerdir?
Enflasyon çeşitleri, nedenlerine göre kendi içerisinde kategorilere ayrılır. Bu kategorilere aşağıdaki başlıklardan ulaşabilirsiniz.
Talep Enflasyonu Nedir?
Talep enflasyonu, bir ülkedeki taleplerin arzı aşması hâlinde ortaya çıkar. Bir başka tanımla; mal ve hizmet arzının, toplam talebin artış hızına ayak uyduramadığı durumlardır. Genellikle bu durumla ekonominin toparlanma sürecinde karşılaşılır. Para bolluğu, daha fazla mal ve hizmet talebini ortaya çıkarır. Fiyatlar artmaya başlar. Para arzıyla birlikte ekonominin canlandığı görülür. Bu durum ise artışa zemin hazırlar.
Maliyet Enflasyonu Nedir?
Enflasyondaki artış yalnızca talebi değil, arzı da büyük ölçüde etkiler. Girdi ürünlerinin fiyatlarındaki artış, maliyet enflasyonunu beraberinde getirir. Artışla birlikte, ülkenin ekonomik ve politik durumuna gelişebilir. Aynı zamanda doğal afetlerin oluşması sonucunda da bu kavram karşımıza çıkar. Bunun sonunda toplam arzda düşüş, fiyatların genel seviyesinde ise yükselme görülür.
Yapısal Enflasyon Nedir?
Yapısal enflasyon, ekonomik yapı ile doğrudan ilişkili bir tür olarak bilinir. Bu türe, özellikle az gelişmiş ülkelerde sıkça rastlanır. Katı bir yapıya sahip ekonomiler, üretim ve talep değişimlerine cevap veremez. Yavaşlama, esnek yapının oluşmadığının bir göstergesidir. Yapısal türe; kaynak serbestliğinin düşüklüğü, sermaye, döviz ve vasıflı iş gücün yetersizliği gibi durumlar örnek gösterilebilir. Ekonomide talep fazlalığının bulunmaması; üretim artışının yerine fiyat ve ücret artışlarına neden olur.
Enflasyonun Nedenleri ve Etkileri Nelerdir?
Enflasyon sonucunu değerlendirmek için beklenen ve öngörülmeyen kriterleri göz önünde bulundurmak gerekir. Bu durum, o ülkelerde yaşayan kişilerin uyum sürecini kolaylaştırabilir. Öngörülmeyen yükseliş, ülkede ekonomik ve sosyal olumsuzluklara neden olur. Enflasyon etkileri şöyle sıralayabiliriz.
- Gelir dağılımı: Bir ülkedeki yüksek enflasyon, düşük gelirli ailelerin ekonomisini olumsuz yönde etkiler. Barınma, beslenme ve ısınma gibi temel ihtiyaçların karşılanmasında zorluk yaşanabilir.
- Düşen Reel Gelirler: Yüksek enflasyon, reel gelirlerin düşmesine sebep olur. Özellikle kazançta azalma görülür.
- Reel Faiz Oranları: Birikim hesaplarındaki faiz oranları enflasyon oranından düşükse, kişilerin birikimleri erimeye başlar.
- Borçlanma Maliyeti: Enflasyonun yüksek olması, şirketlerin borçlanma maliyetlerini büyük ölçüde artırır.
- Ticari Rekabet: Enflasyonla uzun zamandır mücadele eden ülkenin, dünya pazarındaki rekabet gücü düşmeye başlar. Bu durum, ihracat siparişlerinin azalmasına ve daha az kârla satış yapılmasına neden olur.
- İş Belirsizliği: Fiyatlardaki değişkenlik, yatırım açısından olumsuz sonuçlar doğurur.
Bu ekonomik durum sonunda paranın satın alma gücü büyük ölçüde azaltır. Enflasyon vergisi ise elinde para tutan kişilerin uğradığı sermaye kaybıdır. Hesaplama için ise iki ayrı veri kullanılır. Bunlardan ilki TÜFE, ikincisi ise Yİ – ÜFE olarak bilinir. TÜİK enflasyon hesaplaması yaparken yüzlerce temel ve alt ürüne bakar. Bu ürünlerin fiyat değişimi, TÜİK tarafından incelenir.
TÜFE hesaplaması, istatistik alanında yer alan fiyat endeks sayıları baz alınarak hesaplanır. Belirli bir yıl üzerinden hesaplama işlemi yapılabilir. Seçilen yıl, temel kabul edilirken endeks değeri 100 olur. Sonraki yıllar, enflasyon değerine göre çeşitlilik gösterebilir. Temel alınan endekste birtakım değişiklikler yapılır.
Yİ – ÜFE’nin açılımı, Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi olarak bilinir. Üretimi yapılan ya da yurt içine satılan ürünlerin fiyatlarındaki değişimleri inceleyen bir endekstir. Aşağıda yer alan kriterler sayesinde, TÜFE ve Yİ – ÜFE enflasyon verileri kolayca hesaplanabilir.
- Bir önceki aya göre fiyat değişim oranı
- Bir önceki yıldaki aralık ayının fiyat değişim oranı
- Bir önceki yılın aynı ayına göre fiyat değişim oranı
- On iki aylık ortalamaya göre fiyat değişim oranı
Enflasyon hesaplama işlemini hesaplama araçları sayesinde kendiniz yapabilirsiniz. Bu tip araçlarda mal sepet tutarı, sepet dönemi ve hesaplama dönemi bilgilerini girerek işlem butonuna basabilirsiniz. Böylece hem seçtiğiniz yılın hem de bulunduğunuz yılın TÜFE ve enflasyon oranı gibi bilgilerine kısa sürede ulaşmanız mümkün olur.
