Merkez bankaları, dünyanın her yerinde paranın basımından politikalarının yürütülmesine kadar pek çok işlemi yerine getirir. Para; ekonomik parametrelerin yürütülmesinin yanı sıra bir egemenlik sembolü olarak da kullanılır. Merkez bankaları, 17. yüzyıldan bu yana para politikalarının yürütülmesi için oluşturulmuş karar merciileridir. Merkez bankasının bağımsızlığı bu kuruluşları güvenilir kılar. Güven neticesinde oluşturulan para politikaları ise başarıya ulaşır. Ayrıca merkez bankasının bağımsızlığı, ülkelerin fiyat istikrarı noktasında koyduğu hedeflere de daha hızlı bir şekilde yürümesini sağlar. Kısacası bağımsızlık olgusu, hükümetlerin ve diğer unsurların banka üzerindeki etkisini sınırlamayı ifade eder.
Ülkemizde merkez bankası bağımsızlık türleri 4 başlık altında incelenir. Amaç bağımsızlığı, TCMB’nin para politikasını uygularken koyacağı hedefleri bağımsız olarak belirlemesini ifade eder. Araç bağımsızlığı ise bu hedefe ulaşırken kullanılacak olan yöntemlerin serbestliğini belirtir. Finansal ve kurumsal bağımsızlık ise merkez bankasının karar verme konusunda özgür olduğunun altını çizen diğer başlıklardır.
Merkez Bankasının Bağımsızlık Kriterleri Nelerdir?
Merkez bankasının bağımsızlık kriterleri, teknik ve akademik pek çok çalışmada 4 madde ile anlatılır. Bu kriterler; merkez bankasının başkan ve üyelerinin değiştirilmesi sıklığı ile kurumun para politikası kıstasları olarak ifade edilebilir. Ayrıca merkez bankası amaç ve araçlarının belirlenmesi kıstasları ile kamuya açılan kredi sınırlarına bakılarak bağımsızlık kriterleri hakkında karar verilir. Merkez bankasının hesap verme sorumluluğu ve şeffaflığı da bağımsızlık olgusunun yansımaları arasında yer alır. Merkez bankalarının sorumluluğu, yaptıkları işlemler ve aldıkları kararlar ile ilgili topluma karşı hesap verebilir olmalarını kapsar. Şeffaflık ise yapılan faaliyetlerin toplum tarafından anlaşılacak şekilde detaylandırılıp kamuoyu ile paylaşılması esasına dayanır.
Merkez Bankası Bağımsızlığının Önemi Nedir?
Dünyanın her yerinde yeni ekonomik politikaları geliştirmenin temel amacı, toplumsal refahı artırmaktır. Merkez bankaları da bağımsızlık olgusu ile fiyat istikrarını sağladığından büyüme ve refah artışına katkıda bulunur. Çünkü istikrarsız fiyatlar ve enflasyon, ekonomik parametreleri olumsuz yönde etkileyen faktörlerdir. Merkez bankası bağımsızlığı önemi toplumun her kesimi tarafından anlaşıldığında uzun vadeli politikalarda başarıya ulaşılabilir. İstikrarı sağlayabilmek için tüm siyasi parametrelerden uzak, stratejik planlar yapabilen ve bunları hayata geçirebilme kabiliyeti olan kuruluşlara ihtiyaç vardır.
Merkez bankası; olası riskleri durdurmak, alınan tedbirleri uygulamak ve para politikalarını hayata geçirmek için oluşturulmuş önemli bir kurumdur. Bu kurumun bağımsızlığı, ekonomilerin enflasyonla mücadelesini sağlayan önemli bir araçtır. Kronik ve yüksek enflasyon geçmişi olan pek çok ülkede bu tür olumsuzluklarla mücadele etmenin ilk şartı, bağımsız bir merkez bankasıdır. Bu anlamda özellikle araç bağımsızlığı, enflasyonla mücadeleye odaklanılmasına imkân verir. Bağımsız bir merkez bankası, yabancı yatırımcılara da güven sağlayan önemli bir kriterdir.
